Wat is een earthship?
Hoewel een earthship en een aardehuis op het eerste gezicht op elkaar lijken, gaat het te ver om te zeggen dat iedere earthship een aardehuis is. Je vergelijkt dan eigenlijk appels met peren, want een earthship is namelijk gebouwd vanuit een compleet ander uitgangspunt: het zoveel mogelijk minimaliseren van de ecologische voetafdruk. Dit zie je terug in de manier van bouwen, het gebruik van gerecyclede materialen, en het streven naar volledige zelfvoorziening.
Een aardehuis daarentegen heeft vaak meer ontwerpvrijheid en maakt doorgaans gebruik van natuurlijke materialen zoals strobalen, leem of soms ook autobanden. Het belangrijkste onderscheid zit hem echter in het dak: een aardehuis heeft meestal een groen dak dat water doorlaat, terwijl een earthship juist geen groen dak heeft, omdat het regenwater wil vasthouden voor eigen gebruik. Waar een aardehuis vaak grondwater of hemelwater opvangt, is een earthship ingericht op maximaal hergebruik binnen het systeem.
Wie is Mike Reynolds?
Mike Reynolds, voluit Micheal Reynolds, is een architect met een visie. Eenmaal afgestudeerd besefte hij dat de moderne architectuur zich alleen maar focust op onbelangrijke zaken. De aarde is namelijk in verval aan het raken, de bergen afval worden hoger en hoger. Reynolds vond dat het tijd was voor verandering.
Hij ontwikkelde, na veel trial-and-error, de earthship zoals deze nu is. Bedoeld om de aarde een stukje beter te maken en te leven in volle vrijheid, zonder rekeningen te hoeven betalen. Deze rekeningen hoef je niet meer te betalen, omdat je niet aangesloten bent op de nutsvoorzieningen.
Het grootste verschil met een ander aardehuis is dus dat de earthship pas een earthship is als het volgens de ideeën van Mike Reynolds gebouwd is. Zijn bouwplannen kun je kopen op zijn website (vanaf $6.000), evenals een opleiding tot earthshipbouwer.
Definitie van earthship
Een earthship is een zo optimaal mogelijk ontworpen ‘machine’ die is afgestemd op zijn omgeving en gebouwd is met zoveel mogelijk gerecyclede materialen uit de directe omgeving. Alles is erop gericht om volledig off-grid te kunnen wonen en leven, met zo min mogelijk impact op de aarde. Alle ontwerpprincipes zijn hieraan ondergeschikt, maar geven tegelijkertijd ruimte voor creatieve invulling door de bewoners.
Een aardehuis is een zo ecologisch en duurzaam mogelijke woning, die binnen de Nederlandse wet- en regelgeving wordt gebouwd en zoveel mogelijk off-grid wordt ingericht. De nadruk ligt hier op harmonie met de natuurlijke omgeving: het huis gaat op in het landschap en bewoners zoeken actief de verbinding met de natuur om hen heen.
Die moet aan de volgende eisen van Reynolds voldoen, voor je het een earthship ‘mag’ noemen:
- Gebouwd met natuurlijke en gerecyclede materialen;
- Verwarming en verkoeling door aarde en zon;
- Elektriciteit door zonne- en windenergie;
- Er is wateropslagcapaciteit;
- Je water wordt hergebruikt;
- In de broeikas is een eigen voedselproductie.
Daarnaast bouw je de echte earthship natuurlijk volgens het plan van Mike Reynolds, liefst met zijn medewerking. Zin om er zelf een te bouwen? Volg vooral de opleiding ($2500 voor vier weken) of loop stage ($500 voor 3 weken) in New Mexico.
Hoe is een earthship opgebouwd?
Het is belangrijk om te weten dat de oorspronkelijke earthship is ontwikkeld in New Mexico. Het principe gaat dus uit van een veel warmer klimaat met grond die beter geleidt dan wij gewend zijn. Hoe zo’n oorspronkelijke earthship er uit ziet, ga ik je vertellen.
Noordzijde
Bij een earthship bestaat de noordzijde uit een heuvel. Het gemakkelijkste is om je earthship tegen een al bestaande heuvel te bouwen, maar natuurlijk kun je ook een heuvel creëren.
Tegen deze heuvel wordt een muur gebouwd van gemiddeld 1500 afgedankte autobanden, volgestopt met nog meer aarde. Deze bandenwand heeft meerdere functies:
- Vasthouden van warmte of koelte
- Schokbestendigheid
- Vuurbestendigheid
- Ondersteuning van het dak
Daarnaast heeft zo’n wand nog een groot voordeel: in principe kan deze bijna gratis gebouwd worden. Als je goed zoekt, vind je online vaak complete partijen oude autobanden die je gratis kunt ophalen. Aarde kost meestal ook niets.
Toch is het bouwen van zo’n wand allesbehalve eenvoudig. In één autoband gaat zo’n 100 kilo aarde, die je stevig moet aanstampen. Dat is fysiek zwaar werk en kost al snel twee uur per band. Een ervaren bouwer doet het iets sneller en kan gemiddeld zo’n twee banden per uur vullen.
Daarbij komt dat je per laag exact hetzelfde type band moet gebruiken om hoogteverschillen te voorkomen. Het verzamelen van voldoende geschikte banden is dan ook een tijdrovende en soms frustrerende puzzel.
De bandenwand is daardoor weliswaar efficiënt en grotendeels ‘gratis’, maar ook extreem arbeidsintensief.
De wand wordt aan de binnenkant afgewerkt met een leemlaag voor extra isolatie en een prettigere uitstraling. De leefruimtes worden altijd direct tegen deze wand aangebouwd.
Belangrijk om hierbij te vermelden is dat er verrassend veel beton wordt gebruikt bij de bouw van een earthship. Beton zorgt voor stabiliteit tussen de banden, maar wordt ook toegepast bij de overgangen aan de uiteindes van muren en om bijvoorbeeld blikjes en flessen op hun plek te houden.
Een earthship is dan ook niet per definitie ecologisch of duurzaam. Het richt zich vooral op hergebruik van lokaal beschikbare materialen, maar maakt daarbij wel gebruik van beton (of cement) als onmisbaar bindmiddel.
Zuidzijde
Dan hebben we de zuidzijde, de zonnezijde. Hier wordt zoveel mogelijk licht en warmte opgevangen. Dit gebeurt door van de zuidzijde van de earthship een multifunctionele broeikas te maken. De broeikas heeft de volgende functies:
- Voedselproductie;
- Verwerking van afvalwater;
- Warmte creëren;
- Ventilatie door middel van kantelramen.
In de broeikas worden veelal eetbare planten gekweekt, om zelfvoorzienend te blijven. Deze planten worden bewaterd met het (grof gefilterd) afvalwater van je gootsteen, bad of douchen. Op hun beurt filteren de planten dit water weer. Daarover vertel ik je later meer.
Waar aan de noordzijde de leefruimte grenst aan de bandenwand, grenst deze aan de zuidzijde aan de broeikas. De ramen van de broeikas zijn vaak gebouwd met een helling van 9° om zoveel mogelijk zonlicht binnen te laten, ook in de winter.
De broeikas vormt dus als het ware een gang in je woning. Ontzettend functioneel én het ziet er ook nog eens heel gaaf uit.
Verwarming of verkoeling
De eerste earthships zijn ontwikkeld in Taos, New Mexico, een gebied met veel zonuren en flinke temperatuurverschillen tussen dag en nacht. De warmte van overdag wordt daar opgeslagen in de dikke bandenmuur, zodat het huis ook ’s nachts en in de winter aangenaam warm blijft.
Deze werking sluit perfect aan op het dag-nachtritme van het lokale klimaat: warme dagen, koude nachten. De aarde in de banden zorgt bovendien voor verkoeling, waardoor de temperatuur in huis relatief constant blijft, zonder dat je daarvoor externe energie nodig hebt.
Bij extreme hitte, zoals die in Taos regelmatig voorkomt, wordt soms een tunnel in de bandenwand toegevoegd. In combinatie met kantelramen in de broeikas zorgt dit voor natuurlijke ventilatie: een frisse luchtstroom zonder gebruik van elektriciteit. In de winter sluit je deze tunnel gewoon af, zodat de kou buiten blijft.
In Nederland werkt dit principe helaas minder goed. Hier hebben we te maken met een seizoensklimaat in plaats van een dag-nachtklimaat. Dat betekent dat het ‘s winters langdurig koud is, met veel minder zonuren en dat is lastig als je volledig op warmteopslag wilt vertrouwen. Daarnaast stelt de Nederlandse regelgeving eisen aan de isolatie van vloeren, wanden en daken.
Een ander verschil zit in de constructie van de wanden. De muren van een earthship staan vaak schuin en hellen licht naar achteren. In Nederland is dat vanwege de isolatie-eisen niet haalbaar. Aardehuizen hebben daarom rechte wanden en maken gebruik van steunberen om stabiliteit te waarborgen.
Het principe van passieve verwarming en koeling blijft echter fascinerend: een earthship kan zichzelf grotendeels verwarmen én koelen, zonder aangesloten te zijn op het net. En dankzij de grote ramen in de broeikas wordt er ook op koudere dagen nog veel zonnewarmte binnengehaald.
Zonnepanelen
Helemaal zonder elektriciteit is in deze maatschappij best een ding. Aangezien een earthship per definitie off the grid , niet aangesloten op de nutsvoorzieningen is, moet je deze elektriciteit op een andere manier regelen.
Afhankelijk van je energiebehoefte installeer je dus ook een aantal zonnepanelen op je dak. Eventueel kun je dit nog aanvullen met een windmolen, vooral in de minder zonnige gebieden. Of, als je aan het water bouwt, een watermolen.
Watervoorziening
Als je off-grid bent, betekent dit ook dat je niet aangesloten bent op de waterleiding en niet op het riool. Lastig? Valt best mee, zolang je je goed voorbereidt.
Zoals eerder genoemd kun je namelijk zelf je waterreservoir bouwen in de heuvel. Hier vang je regenwater op dat gefilterd wordt door ofwel aarde, ofwel grind. Dit water kun je nog eens door een waterzuiveringssysteem laten lopen voor drinkwater.
Het gebruikte drinkwater, of douche- bad- of afwaswater laat je dan weer door een grof filter naar je broeikas lopen. Dan hebben je plantjes meteen bewatering en zorgt je ‘afval’ ervoor dat je gewassen groeien. Gaaf toch?
Als je dat water dan weer uit de plantenbakken pompt is het voldoende gefilterd om je toilet door te spoelen.
Muren
Één van de kenmerken van een earthship is toch wel dat dit nogal een kunstwerk te noemen is. Hoe komt het dat earthships er altijd zo bijzonder uitzien? Recycling heeft hier veel mee te maken.
Het doel van een earthship is onder andere om milieuvriendelijk te bouwen. Minimaal 45% van de earthship bestaat uit gerecyclede materialen. Dit zit ‘m sowieso in de bandenmuur, maar ook absoluut in andere muren.
Niet-steunmuren worden veelal gecreëerd uit leem of andere klei in combinatie met gebruikte flessen en blikjes. Dat ziet er door het lichtspel superfancy uit en is ook nog eens lief voor de aarde. Begin je vast met materialen sparen?
Earthships in Nederland
Klinkt gaaf hè, zo’n earthship? Dat vind ik ook. Zoals gezegd is de earthship ontwikkeld in Taos, New Mexico met behoorlijk veel zonuren. Werkt dit principe dan ook in Nederland? Het werkt wel, maar is wat omslachtiger. Door regelgeving én een ander klimaat.
Regelgeving
Er wordt vaak gedacht dat je in Nederland niet off-grid mag bouwen, maar dat klopt niet helemaal. In sommige gebieden, zoals Almere Oosterwold, is off-grid bouwen zelfs verplicht. En in de meeste gevallen mag je juridisch gezien gewoon off-grid bouwen.
De reden dat het niet vaak gebeurt, is omdat het een stuk duurder is dan een reguliere aansluiting op water, riool en stroom. Daarnaast heb je voor off-grid systemen vaak meer ruimte nodig dan op een gemiddelde kavel beschikbaar is.
Het is dus niet zo dat je met een earthship de wet breekt doordat je geen gebruik maakt van nutsvoorzieningen. De voorzieningen moeten in veel gevallen wél aanwezig zijn op de kavel, maar je bent niet verplicht ze te gebruiken. En juist daar zit vaak het spanningsveld met het originele earthship-ontwerp, dat is gebaseerd op volledige onafhankelijkheid.
Gelukkig is de regelgeving in Nederland niet zo zwart-wit als die soms lijkt. Gemeenten kunnen namelijk ontheffing verlenen, waardoor je in bepaalde gevallen wél zonder nutsvoorzieningen mag bouwen. Een mooi voorbeeld hiervan is Vereniging Aardehuis in Olst. Daarover later meer.
Aarde en zonuren
Europese aarde is vochtiger en geleidt een stuk minder dan droge Zuid-Amerikaanse aarde. De aarde houdt hier minder warmte vast en op vochtige grond is het lastiger bouwen. Is je grond te vochtig, dan moet je deze eerst ophogen om er een earthship op te kunnen realiseren. En dan heeft Europa ook nog veel minder zonuren…
Het zit zo: in het oorspronkelijke plan voor de earthship slaat de bandenmuur genoeg warmte op om ook in de winter je huis comfortabel te houden. Dit is echter gebaseerd op Taos, waar ook in de winter gemiddeld 7 zonuren per dag zijn.
Ter vergelijking: in Nederland heb je, winterdag, gemiddeld 1,5 uur zon per dag. Je begrijpt dat dit een enorm verschil is. Ook in de zomer is de zonnesterkte in Taos veel groter dan in (West-)Europa, waardoor er veel meer warmte wordt opgeslagen.
Er is bijvoorbeeld een earthship in Normandië. Wanneer het daar buiten, in de herfst of lente, 6 graden is, is het binnen maar 9 graden. Dat wordt dus flink bijstoken, al helemaal als het in de winter vriest!
Dat bijstoken doe je met bijvoorbeeld een tegel- of steenkachel. Hiermee wordt de ruimte ook meteen minder vochtig (beter voor je lichaam), en een stuk gezelliger. Zo’n kachel houdt relatief lang de warmte vast. Zo heb je alsnog een comfortabele temperatuur zonder gebruik te maken van de nutsvoorzieningen.
Zwolle en Olst
Een earthship bouwen kan dus zeker in Nederland. Benieuwd hoe dat er in de praktijk uitziet? In Zwolle staat het enige échte earthship van Nederland, welke zijn ontworpen door Michael Reynolds, te vinden in het Doepark Nooterhof.
Verder staan er in Olst verschillende Aardehuizen die zijn ontworpen door ORIO architechten.
Wil je meer zien van ecologisch en zelfvoorzienend bouwen? Dan is een bezoek aan Olst zeker de moeite waard. Daar vind je Vereniging Aardehuis: een wijk met duurzame woningen die draaien op hun eigen systemen. Hoewel deze huizen vaak in één adem met earthships worden genoemd, klopt dat technisch gezien niet.
